Waarom je wil werken vanuit leerlijnen - Deel 2

Het werken vanuit leerlijnen in combinatie met de methodes

Het werken vanuit leerlijnen kan op verschillende manieren. In dit artikel licht ik er drie toe waarbij de laatste niet perse het eindpunt is. De mate waarin je de methode nog een plek geeft, verschilt per fase. Bij alle fasen is het van belang dat jij zicht hebt op het grotere geheel, dus de ontwikkeling van die leerlijnen in de hele school en dus op het einddoel. Kennis van de kerndoelen en referentieniveaus zie ik als een basisvoorwaarde, van daaruit kan je terug redeneren in de leerlijn. 

Fase 1: Volgen van de methode, maar denken vanuit doelen

In fase 1 volg je de methode, maar wel echt vanuit de leerdoelen. Bij de voorbereiding van je blok kijk je goed welke doelen er zijn, wat toetsdoelen zijn en wat herhalingsdoelen. Je stelt je bijna voor hoe je die doelen zou kunnen bereiken met je groep als je geen methode zou hebben. Je bedenkt ook welke succescriteria hierbij horen, bij rekenen bijvoorbeeld welk type som de leerlingen moeten kunnen maken aan het eind van het blok. Een van de sterke onderdelen van het werken vanuit doelen is dat je de leerlingen hierin betrekt. De doelen deel je dus met je leerlingen, je bespreekt met elkaar wat er bereikt moet worden aan het eind van de periode. Je vraagt de leerlingen ook regelmatig om te reflecteren op deze doelen, zodat het bij hen ook een manier van denken wordt. Het is dan ook mooi om regelmatig met de leerlingen te spreken over deze doelen en om te onderzoeken wat ze al kunnen en waar voor hen nog uitdagingen liggen, je maakt dan een start met de kindgesprekken. Voor het overige geldt dan dat je de methode nog volgt, uiteraard op wat kleine punten na waarvan je al weet dat het niet goed werkt, maar over het algemeen kan je wel zeggen dat je, vanuit de leerdoelen, de methode volgt. 

Fase 2: Denken vanuit doelen, de methode aanpassen

Bij fase 2 begin je eigenlijk hetzelfde: je kijkt naar het blok of hoofdstuk, je bestudeert wat de doelen zijn en welke succescriteria hierbij horen. De vervolgstap is anders, je kijkt nu vanuit de doelen terug naar de methode en past daar onderdelen aan. Welke onderdelen hebben meer tijd nodig? Is het een nieuw doel waar je eigenlijk meteen langer mee aan de slag wil gaan? Plan dan die extra tijd in. Staan er opgaven in die eigenlijk altijd tot verwarring leiden, of opgaven die vooral tijdvulling zijn? Schrap die onderdelen dan en zoek iets wat beter helpt om bij je doel te komen. Zijn er bij rekenen meer opdrachten nodig waarbij je werkt met concreet materiaal, plan die dan in. Zo kijk je op een creatieve manier naar wat er prima werkt in de methode en naar wat niet of minder bijdraagt aan het halen van het doel. Je blijft zo binnen het ritme van de methode, je volgt de blokken of hoofdstukken, zodat je de toetsen zou kunnen blijven afnemen. Wanneer je opgaven weglaat die niet meteen iets toevoegen aan het doel, moet je wel blijven opletten of er voldoende herhaling is, wellicht kan je een herhalingsdag of -week inplannen, waarop je aan die doelen werkt. Soms denken leerkrachten dat wanneer je een paar opgaven weglaat het hele bouwwerk van de methode als het ware instort. Door te denken vanuit de doelen zul je zien dat hier meer dan genoeg ruimte is om je eigen keuzes te maken. Ook nu geldt dat het belangrijk is de doelen te delen en bespreken met de leerlingen en te vragen om reflectie. De doelen moeten steeds meer centraal komen staan, zodat je steeds werkt aan een doel in plaats van dat je vooral gericht bent op het afmaken van alle opgaven uit een methode. 

Fase 3: Werken vanuit leerlijnen zonder methode

In fase 3 werk je echt los van de methode. Je kan de methode nog als bronnenboek gebruiken, maar je plant zelf in aan welke doelen je werkt, hoe je deze doelen wil bereiken en hoe je weet of de doelen behaald zijn. In het kort zijn dit de stappen die je kan nemen:

• Maak een goede jaarplanning van alle doelen voor dit vak.
• Bekijk dan in welke blokken of periodes je werkt.
• Bereid een blok voor als team.
• Bekijk per blok welke doelen gehaald moeten worden en welke succescriteria hierbij horen.
• Spreek af hoe je dit gaat uitleggen, dus welke strategieën er gebruikt worden.
• Bepaal welk oefenmateriaal er gebruikt wordt (deels onderdelen uit de methode, concreet materiaal, digitaal oefenmateriaal etc).
• Spreek af hoe je de instructie vormgeeft en op welke momenten.
• Deel de doelen met de leerlingen en bespreek wat ze nodig hebben om deze doelen te halen.
• Denk na over hoe je bepaalt of de doelen gehaald zijn (observaties, toetsen, gesprekken etc).
• Evalueer als team aan het eind dit blok en leg vast wat je hebt afgesproken.

Fase 3 is uiteraard de grootste stap. Het is ook niet gezegd dat dit in alle gevallen het beste is, maar de scholen die er in slagen om zo te werken zijn er vaak erg tevreden over. Er zit, na een intensieve periode aan de start, veel meer ruimte in het programma en het lukt beter om aan te sluiten op wat de leerlingen nodig hebben. De structuur van de methode laat je los, dat betekent dat er wel een andere structuur voor in de plaats moet komen. Een mildere structuur misschien, met een aantal goede afspraken, een goede planning, maar wel een structuur. In het volgende artikel zal ik ingaan op wat een leerlijn nu precies is.  

In Aerobe kan je werken met leerdoelen en de voortgang van de leerling monitoren via zijn portfolio. Lees ook 'De sleutelrol van een portfolio in het onderwijs'.