Edublog > Leren zichtbaar maken | Open leerplatform > De transformatie naar formatief evalueren, hoe dan?

De transformatie naar formatief evalueren, hoe dan?

De Staat van het Onderwijs heeft vorige week haar rapport van 2023 gepresenteerd, met als hoofdlijn dat de basisvaardigheden nog niet op orde zijn (lees: rapport 2022). Maar dit jaar hebben ze een duidelijk beeld gevormd van de oplossing: Het stellen van ambitieuze doelen, monitoring, evaluatie en bijstellen. Meer focus op formatief evalueren sluit hier op aan. Maar hoe doe je dat? 

 

Frits Pfeiffer foto

Door: Frits Pfeiffer

Aerobe

Businessman upside down at his desk in his office

Hoe verleg je de focus van summatief naar formatief evalueren? Kies je voor de organische aanpak of juist een rigoreuze?

Een leven lang leren!

We worden al 200 jaar opgeleid om aan genormeerde standaarden te voldoen. We worden daarna regelmatig getoetst in hoeverre we aan deze normen voldoen. En als we aan het eind van de opleidingsperiode daaraan voldoen dan ontvangen we als bewijsvoering een diploma. Voldoen we niet aan de norm/standaard dan worden we bijgestuurd totdat we er wel aan voldoen. Dit klinkt als een productieproces van een gebruiksvoorwerp of middel in een fabriek. Alle productie moet zo veel mogelijk gelijk zijn. In het onderwijs is dit beter bekend als "summatief evalueren". Echter, er is geen mens gelijk en een mens is geen productiemiddel.

 

Bovendien is het streven om mensen niet stil te laten staan in ontwikkeling maar continu door te laten groeien. Dit vergt een fundamenteel andere aanpak. En die kennen we al geruime tijd. We noemen dit "formatief evalueren". Grondlegger John Hattie beschreef dit al in 2009 in zijn boek "Visible Learning" ofwel " Leren zichtbaar maken". Deze gedachte vindt steeds meer grond in het onderwijs. We zijn inmiddels 13 jaar verder. Hoe ver zijn we eigenlijk en hoe geef je hier, als school of stichting, vorm aan?

Een veranderingsproces

Om van summatief naar formatief evalueren te komen is een ingrijpend veranderingsproces. Nog los van de vraag of summatief/formatief wel een zwart/wit vraag is. De waarheid is waarschijnlijk een hybride vorm die voor elke school anders zal zijn.

 

Terug naar het veranderingsproces. Stel je wil als school of team naar formatief evalueren bewegen. Meestal zijn dit leerkrachten, teams of scholen met een innovatieve instelling. De wil is er maar hoe ziet het realisatieproces eruit? De oplossing wordt vaak gezocht in het aanschaffen van een applicatie die volledig is ingericht om formatief evalueren vorm te geven. De meest innovatieve leerkrachten worden daar enthousiast van en steken er veel tijd in om het systeem onder de knie te krijgen. Echter, in de praktijk zal niet iedereen een dergelijke mindset hebben. En hoe gaan we de verdere adoptie dan vorm geven? En waarom mislukt dit vaak?

 

Hoe mensen reageren op verandering

Een goed voorbeeld is de adoptiecurve van Moore voor innovatieprocessen. Moore maakt hierbij de volgende indeling.

Adoptiecurve Moore Aerobe

De innovators zijn de leerkrachten die voor 100% innovatie gaan en er eindeloos veel tijd in steken. De early adopters zien het als een nieuwe uitdaging en kijken nieuwsgierig over de schouders van de innovators mee. Innovators en early adaptors zijn intrinsiek gemotiveerd en gaan ervoor. De early majority zijn de voorlopers. Zij willen wel mee veranderen maar begrijpen de voordelen nog niet goed en willen geholpen worden. De late majority staat niet te trappelen en doet alleen mee als er een noodzaak is. De laggards zijn de achterblijvers die per definitie moeilijk in beweging zijn te krijgen. Zij vragen om concrete bewijsvoering en successen. Waarom veranderen? We doen het al jaren zo! De early en late majority vragen in feite om extrinsieke motivatie.

 

Het dichten van de kloof

Tussen de early adoptors en de early majority ontstaat doorgaans een kloof die Moore "The chasm" noemt. De innovators en early adoptors zien van nature niet de noodzaak om de early en late majority extrinsiek te motiveren en mee te trekken. Die kloof is doorgaans de meest voorkomende reden dat innovatie niet opschaalt en zelfs stil valt. Innovators voelen zich onbegrepen en stoppen met het innovatieproces of erger, zij verlaten de organisatie.

 

Is extrinsieke motivatie de oplossing?

Extrinsieke motivatie kan intrinsiek ongemotiveerde mensen in beweging brengen. Een nadeel is echter dat het vooruitzicht op een beloning of straf moet blijven bestaan, anders werkt de extrinsieke motivatie niet. Het is daarom niet duurzaam. Intrinsieke motivatie kan onafhankelijk van externe invloeden plaatsvinden en kan in bepaalde opzichten dus als duurzamer gezien worden. Dit veranderingsprocesmodel volgens Moore kan gespiegeld worden aan de verandering van summatief naar formatief evalueren. Mogelijk is het een belangrijke reden waarom we na 13 jaar nog niet veel vooruitgang hebben geboekt?

 

Of toch, het organische veranderingsprcoes?

Hoe voorkomen we dan dat de kloof optreedt en het veranderingsproces stil valt? Extrinsieke motivatie is niet duurzaam. Intrinsieke motivatie wel. Hoe verkrijgen we dan intrinsieke motivatie? De route die Aerobe in het leer management systeem (de LMS-module) kiest, is die van het organische veranderingsproces. Niet onder druk in één keer overschakelen van summatief naar formatief, maar de weg van de geleidelijkheid kiezen.

 

Kleine stapjes nemen waarbij een ieder voordelen ontdekt. De werkwijze aanpassen aan een tempo wat de organisatie aankan en als winst gevoeld wordt. Bijvoorbeeld beginnen met een digitaal portfolio, vervolgens gaan werken met taken en daarna taken koppelen aan doelen en het arrangeren van het curriculum. Bovendien speelt dit in op waar het overgangspunt ligt van summatief en formatief evalueren. Werkenderwijs een passende hybride vorm vinden is hierbij het motto.

 

Hoe nu verder?

Dus, aan het toeval overlaten of een dichtgetimmerde planning maken? Beiden werken niet. Duurzame verandering vindt plaats op de grens van orde en chaos. Inspireren, verleiden en ontdekken zijn belangrijke sleutelwoorden. Hiervoor kun je een groeiplan opstellen. Wil je meer weten hoe je dit aan kunt pakken? Of meer weten over de Aerobe LMS module? Of heb je dit al succesvol aangepakt? Wij zijn benieuwd hoe je dit gedaan hebt. We komen graag met je in contact!

Laat hier je vraag achter

Een keer samen van gedachten wisselen?

Maak een afspraak
Contact_Jaap_grijs

Ik help je graag verder

Aerobe open leerplatform
Jaap Kraaijenhagen

Lees ook de andere edublog artikelen

Formatief evalueren in een leerplatform
formatief evalueren
  • Hoe je grip houdt op je IT-uitgaven
    Meerjarenbegroting Thematisch denken
  • IPON vraagt om positie van bestuur en directie
  • De route naar formatief handelen met een open leerplatform
  • Wat het onderwijs van Coolblue kan leren